Được thành lập ngày 05/04/1985, từ một Xí nghiệp liên hiệp có 4 nhà máy sản xuất thuốc lá điếu và một số xí nghiệp sản xuất nguyên liệu thuốc lá, hiện nay, Tổng công ty Thuốc lá Việt Nam đã phát triển hoàn chỉnh các hoạt động sản xuất kinh doanh thuốc lá khép kín từ sản xuất nguyên phụ liệu đến thuốc lá điếu, xuất nhập khẩu, thương mại, dịch vụ thuốc lá và mở rộng sang lĩnh vực sản xuất thực phẩm bánh kẹo, đồ uống… Trải qua nhiều giai đoạn thăng trầm và dần lớn mạnh trong gian khó, Tổng công ty Thuốc lá Việt Nam đã trở thành một trong những Tổng công ty lớn của Nhà nước, giữ vị trí số một trong ngành thuốc lá Việt Nam, đóng góp tích cực cho ngân sách nhà nước và nền kinh tế quốc dân.

1. Giai đoạn 1985- 1995: Từng bước hình thành và phát triển

*Thành lập Liên Hiệp các Xí nghiệp Thuốc lá Việt Nam

Trước năm 1954, miền Bắc chưa có ngành công nghiệp thuốc lá. Năm 1955, Thủ tướng Chính Phủ ra quyết định số 2990/QĐ về viêc xây dựng một nhà máy Thuốc lá Quốc doanh. Ngày 06/01/1957, bao thuốc lá đầu tiên mang nhãn hiệu Thăng Long xuất xưởng. Đây đươc coi là ngày khai sinh của Ngành công nghiệp Thuốc lá XHCN Việt Nam.

Ở miền Nam, sau ngày 30/04/1975, đất nước thống nhất, các hãng thuốc lá nước ngoài được chính phủ tiếp quản. Ngày 28/12/1977, Bộ LT-TP ra quyết định số 3121/LTTP/CT chuyển Nhà máy Thuốc lá MIC (Manufacture Indochinoise de Cigarettes)  thành Nhà máy Thuốc lá Sài Gòn, và đổi tên Nhà máy Thuốc lá J.Bastos thành Nhà máy Thuốc lá Vĩnh Hội (ngày 01/01/1978). Sau ngày 30/04/1975, đất nước thống nhất, Hãng thuốc lá Đông Dương MIC (Manufacture Indochinoise de Cigarettes) được Chính phủ tiếp quản.

Mười năm sau ngày thống nhất đất nước (1975-1985), ngành thuốc lá Việt Nam đã tiến một bước dài về tổ chức ngành, từ những nhà máy riêng biệt từng miền đến hình thành 2 Xí nghiệp Liên hợp. Ngày 18/6/1981, Bộ Công nghiệp Thực phẩm ra quyết định số 620/CNPT/TCQL thành lập Xí nghiệp Liên hợp Thuốc lá I gồm các nhà máy thuốc lá ở phía Bắc và Xí nghiệp Liên hợp Thuốc lá II gồm các nhà máy thuốc lá ở phía Nam.

Ngày 05/4/1985 Hội đồng Bộ trưởng (nay là Chính phủ) đã ban hành Nghị định số 108-HĐBT về việc thành lập Liên hiệp các xí nghiệp Thuốc lá Việt Nam trên cơ sở hợp nhất hai liên hiệp. Đồng chí Lê Đình Thụy được bổ nhiệm làm Tổng giám đốc Liên hiệp Thuốc lá Việt Nam. Sự ra đời của Liên hiệp các xí nghiệp Thuốc lá Việt Nam đánh dấu một bước chuyển biến mới về phương thức quản lý và trở thành một mô hình đầu tiên về quản lý ngành đối với ngành thuốc lá.

* Từ Liên hiệp TLVN tới Tổng công ty Thuốc lá Việt Nam

Tháng 12/1986, Đại Hội Đảng lần thứ VI mở ra một trang mới trong lịch sử của Đảng và dân tộc, nền kinh tế chuyển từ cơ cấu cũ sang kinh tế thị trường có sự quản lý của Nhà nước. Đồng hành với tiến trình đổi mới của đất nước, sau 8 năm hoạt động (1985-1992), Liên hiệp có điều kiện và cơ hội mới để phát triển, khẳng định định được vai trò nòng cốt với toàn ngành Thuốc lá Việt Nam, đóng góp tích cực cho ngân sách Nhà nước.

Liên hiệp các xí nghiệp Thuốc lá Việt Nam đã chỉ đạo các nhà máy đẩy mạnh đầu tư chiều sâu, thay đổi cơ cấu sản phẩm, cải tiến mẫu mã bao bì, mở rộng thị trường, sản xuất nhiều mác thuốc có khả năng cạnh tranh với thuốc lá ngoại nhập lậu, trong đó sản phẩm Vinataba (sản xuất từ năm 1990), được đánh giá là sản phẩm thành công thay thế thuốc lá ngoại nhập lậu, ngày càng chiếm lĩnh thị phần nội địa. Liên hiệp cũng bước đầu đàm phán với các tập đoàn thuốc lá hàng đầu thế giới như BAT, Philip Morris, Rothman, Intabex… và đàm phán với New Toyo, Leigh Mardon sản xuất và in bao bì, giấy sáp vàng.

Giai đoạn 1985-1995, từ những nhà máy chỉ chuyên sản xuất thuốc lá điếu, thông qua sự phát triển của Liên hiệp Thuốc lá Việt Nam đã hình thành khá đầy đủ một ngành Kinh tế Kỹ thuật – ngành Thuốc lá Việt Nam trên quy mô toàn quốc, phát triển nhanh chóng, toàn diện trên tất cả các lĩnh vực nguyên liệu, phụ liệu, sản xuất thuốc lá điếu, hệ thống phân phối, nghiên cứu khoa học và hợp tác quốc tế.

Để tiếp tục phát huy những thành quả đã đạt được, Bộ Công nghiệp nhẹ đã ra quyết định số 1007/CNn-TCLĐ ngày 31/10/1992 về việc chuyển đổi tổ chức và hoạt động của Liên hiệp Thuốc lá Việt Nam thành Tổng công ty Thuốc lá Việt Nam, trực thuộc Bộ Công nghiệp nhẹ.

2. Giai đoạn 1996-2005: 10 năm hoạt động theo mô hình Tổng công ty Nhà nước hạng đặc biệt – TCT 91

Ngày 29/4/1995, Chính phủ ra quyết định số 254/TTg về việc thành lập Tổng công ty Thuốc lá Việt Nam (VINATABA), trực thuộc Chính phủ (còn gọi là Tổng công ty 91, hạng doanh nghiệp đặc biệt), được Chính phủ trao nhiệm vụ là doanh nghiệp đóng vai trò nòng cốt của Ngành Thuốc lá Việt Nam. Với mô hình mới, Tổng công ty được tăng thêm quyền hạn về bổ nhiệm cán bộ, đầu tư, giá cả; quyền tự chủ tài chính và kinh doanh; mở rộng phạm vi ngành nghề kinh doanh.

– Giai đoạn 1996 – 2000 : Làm nòng cốt trong quá trình sắp xếp lại tổ chức Ngành Thuốc lá, tham gia xây dựng hệ thống chính sách làm cơ sở pháp lý cho quản lý SXKD thuốc lá, ổn định thị trường thuốc lá nội địa. Tiếp tục hoàn thiện và phát huy thế mạnh của doanh nghiệp đầu tầu của ngành thuốc lá Việt Nam từ khâu nguyên liệu đến sản xuất, phân phối, lưu thông.

– Giai đoạn 2001 – 2005 : Phát triển vượt bậc trong lĩnh vực thuốc lá, triển khai kinh doanh đa ngành; Hoạt động của bộ máy không còn dựa trên kinh phí đóng góp của các đơn vị, Tổng công ty phát triển kinh doanh đảm bảo chi phí, có lợi nhuận và tích luỹ vốn, mở rộng sang lĩnh vực công nghiệp tiêu dùng, tài chính thông qua việc tiếp nhận và đầu tư vốn vào các công ty trong lĩnh vực này.

Đến năm 2005, hầu hết các doanh nghiệp thuốc lá địa phương đã gia nhập Tổng công ty (Nhà máy thuốc lá An Giang, Long An, Đồng Tháp, Cửu Long, Bến Tre); mua lại phần vốn của Việt Nam trong 2 liên doanh, đảm bảo vốn trên 51% (công ty liên doanh thuốc lá Đà Nẵng, Công ty Liên doanh Thuốc lá Vinasa – Cần Thơ). Tổng công ty cũng tiến hành tổ chức lại nội bộ các đơn vị: Sáp nhập Nhà máy Cơ khí Thuốc lá vào Nhà máy Thuốc lá Thăng Long, tiếp nhận Công ty Thuốc lá Lạng Sơn sáp nhập vào công ty Nguyên liệu Thuốc lá Bắc, Sáp nhập Nhà máy Thuốc lá Vĩnh Hội vào Nhà máy Thuốc lá Sài Gòn.

Sau 10 năm hoạt động theo mô hình mới (1996-2005), Tổng công ty Thuốc lá Việt Nam đã hướng tới xây dựng thành một tập đoàn kinh tế mạnh, khẳng định vị trí dẫn đầu trong ngành thuốc lá Việt Nam và là một trong những lá cờ đầu của nền kinh tế cả nước. Thương hiệu Vinataba được khẳng định giá trị trên thị trường trong nước và quốc tế.

3. Giai đoạn 2006-2010: Mô hình Công ty Mẹ-Con

Thực hiện Quyết định số 232/2005/QĐ-TTg ngày 23 tháng 09 năm 2005 của Thủ tướng Chính phủ và Quyết định số 327/2005/QĐ-TTg ngày 09 tháng 12 năm 2005 của Thủ tướng Chính phủ về việc thành lập Công ty mẹ – Tổng công ty Thuốc lá Việt Nam, từ ngày 01/01/2006 Tổng công ty đã thực hiện chuyển sang hoạt động theo mô hình Công ty mẹ – Công ty con.

Tổng công ty thực hiện chuyển đổi cơ cấu sản phẩm, cải tiến nâng cao chất lượng sản phẩm thuốc lá điếu phù hợp với lộ trình thay đổi thuế tiêu thụ đặc biệt và thích ứng với quá trình hội nhập kinh tế quốc tế; tiến hành di dời một số cơ sở sản xuất ở trung tâm đô thị ra khu công nghiệp; phát triển mạnh  các hoạt động kinh doanh đa ngành, nâng cao hiệu quả sử dụng vốn, đẩy mạnh việc ứng dụng công nghệ thông tin trong hoạt động sản xuất kinh doanh.

Giai đoạn này đánh dấu thời kỳ trưởng thành của Tổng công ty Thuốc lá Việt Nam với tầm vóc mới: Tổ hợp Công ty mẹ-con có tiềm lực tài chính, kinh doanh đa ngành với cốt lõi là ngành sản xuất kinh doanh thuốc lá chủ lực của ngành Thuốc lá Việt Nam; là doanh nghiệp có uy tín và vị thế không chỉ tại thị trường trong nước mà còn trên thị trường quốc tế và sản xuất kinh doanh các mặt hàng trong lĩnh vực Công nghiệp Tiêu dùng.

Mô hình Tổ hợp Công ty mẹ- Công ty con:

– Công ty mẹ, gồm: Cơ quan Văn phòng Tổng công ty và Các Công ty trực thuộc: Công ty Thương mại Thuốc lá, Công ty Xuất nhập khẩu Thuốc lá, Trung tâm đào tạo Vinataba.

– Các công ty con, Công ty Liên doanh, Công ty liên kết bao gồm 3 khối:

Lĩnh vực sản xuất kinh doanh thuốc lá: 12 đơn vị thuốc lá điếu, 03 đơn vị nguyên liệu, 02 đơn vị phụ liệu, 01 đơn vị nghiên cứu khoa học

Lĩnh vực công nghiệp thực phẩm: 09 đơn vị

Lĩnh vực bất động sản, thương mại và đầu tư tài chính: 02 đơn vị

4. Giai đoạn 2010-2015: Những bước phát triển vượt bậc

Ngày 23/06/2010, theo Quyết định số 932/QĐ-TTg, Tổng công ty được chuyển đổi thành Công ty TNHH một thành viên do Nhà nước làm chủ sở hữu.

Thực hiện theo chủ trương của Nhà nước, các công ty thuốc lá điếu chủ lực: Công ty Thuốc lá Sài Gòn, Công ty Thuốc lá Thăng Long triển khai chương trình tổng thể đầu tư di dời nhà máy ra khu công nghiệp.

Hoàn thành cơ bản đề án tái cơ cấu giai đoạn 2012-2015 và sau 2015 được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại quyết định số 166/QĐ- TTg ngày 16/01/2013, công văn số 633/TTg- ĐMDN ngày 13/5/2015 và công văn số 601/TTg- ĐMDN ngày 6/4/2016 để tổ chức sắp xếp lại các công ty Thuốc lá điếu, thoái vốn 10/18 khoản đầu tư, thực hiện tái cấu trúc quản trị doanh nghiệp. Tổng công ty và các công ty thuốc lá điếu sau tái cơ cấu đã đạt được nhiều kết quả tích cực như: đã thống nhất các đơn vị có cùng đặc điểm, tính chất trong sản xuất kinh doanh, phù hợp về điều kiện địa lý, phân cấp và phân quyền mạnh mẽ cho 02 công ty mẹ. Tổng công ty đã cơ cấu lại mô hình tổ chức quản lý, thống nhất hệ thống quản trị trong Tổ hợp Tổng công ty, có các chỉ đạo định hướng phát triển dài hạn và đề ra các giải pháp thực hiện trong lĩnh vực nguyên liệu, thị trường và phát triển sản phẩm mới, xuất nhập khẩu.

Hai nhóm công ty mẹ Công ty Thuốc lá Sài Gòn, Công ty Thuốc lá Thăng Long đã từng bước tái lập lại cấu trúc hệ thống thị trường. Đây chính là nền tảng cho việc điều tiết sản phẩm, phân khúc thị phần theo chiến lược quản lý kinh doanh chung của tổ hợp. Các công ty đã phát huy tính hiệu quả, góp phần nâng cao hiệu quả sản xuất, kinh doanh, bảo đảm phát triển bền vững.

Thực hiện ý kiến chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ tại Công Văn số 5201/VPCP-QHQT ngày 11 tháng 08 năm 2008 về việc chuyển đổi hình thức hợp tác giữa Vinataba với các công ty thuốc lá nước ngoài tại Việt Nam, từ mô hình hợp tác sản xuất theo nhượng quyền sỡ hữu công nghiệp sang hình thức hợp tác Liên doanh, sự ra đời của các Công ty Liên doanh như: PMI, VINA-BAT, Hợp đồng hợp tác với JTI theo hình thức li-xăng…( để Công ty Thuốc lá Thuốc lá Thanh Hóa được phép sản xuất và phân phối các nhãn thuốc lá của JTI ) là  phù hợp với Chiến lược phát triển tổng thể ngành thuốc lá và các cam kết quốc tế khi Việt Nam trở thành thành viên của Tổ chức Thương mại Thế giới. Quá trình này đã mang lại những hiệu quả tích cực, Vintaba tiếp nhận được công nghệ mới, tranh thủ vốn đầu tư; phát triển lĩnh vực trồng, chế biến nguyên liệu sợi thuốc lá, thuốc lá điếu, vừa góp phần vào sự phát triển của ngành, vừa tạo ra sự cạnh tranh lành mạnh với sản phẩm nội địa, chống lại thuốc lá nhập lậu và mang lại lợi ích kinh tế cao cho các bên đối tác.

Vượt qua áp lực từ việc thực hiện Luật PCTHTL, in cảnh báo sức khỏe và thuốc lá nhập lậu, năm 2014 đánh dấu cột mốc Vinataba đạt sản lượng 3,3 tỷ bao, doanh thu đạt 30.000 tỷ đồng, lợi nhuận vượt mức 1.000 tỷ đồng, nộp ngân sách gần 8.000 tỷ đồng.

Với những nỗ lực không ngừng nghỉ, năm 2015, Tổng công ty đã đón nhận Huân chương Độc lập hạng Nhất nhân Kỷ niệm 30 năm ngày thành lập Tổng công ty (5/4/1985 – 5/4/2015).

5. Giai đoạn 2015-nay: dấu ấn tăng trưởng, bứt phá thành công

* Giai đoạn 2015-2020: chặng đường chuyển giao chủ sở hữu với nhiều dấu ấn

10/11/2018, Tổng công ty Thuốc lá Việt Nam trực thuộc Ủy ban Quản lý vốn Nhà nước tại doanh nghiệp nhằm thực hiện chủ trương của Chính phủ tách chức năng chủ sở hữu tài sản, vốn của nhà nước và chức năng quản lý nhà nước đối với doanh nghiệp.

Tháng 12/2016, Hệ thống phân phối chung Vinataba ra đời sau một thời gian dài ấp ủ, là một bước tiến mới trong chiến lược điều hành của Vinataba. Hệ thống phân phối Vinataba là cầu nối liên kết giữa doanh nghiệp và người tiêu dùng, đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo tính phát triển ổn định và bền vững, từng bước củng cố, nâng cao thị phần trong nước của TCT.

Năm 2017, Vinataba đã thực hiện thoái vốn tại các đơn vị ngoài ngành SXKD chính (Công ty cổ phần thực phẩm Hữu nghị và Công ty Bánh kẹo Hải Hà) thành công và đạt hiệu quả cao; Ra mắt nhiều sản phẩm mới thành công, nổi bật là sản phẩm Cigar Hanos – made by Vinataba, chính thức đưa Việt Nam vào bản đồ các nước sản xuất được xì gà chất lượng đẳng cấp thế giới.

Kế thừa và phát huy những thành tựu, những giá trị tốt đẹp từ các giai đoạn trước, năm 2020 in đậm dấu ấn Vinataba trong Hành trình di sản 35 năm hình thành và phát triển bằng những con số ấn tượng: Đạt đỉnh cao nhất về nộp ngân sách: vượt 11.300 tỷ đồng, lợi nhuận gần 1.600 tỷ, đời sống người lao động được nâng cao với thu nhập bình quân tăng trên 8%.

Từ khi chuyển giao về hoạt động dưới sự chỉ đạo của Ủy ban Quản lý vốn Nhà nước tại doanh nghiệp, Vinataba tiếp tục phát huy vai trò, vị thế dẫn đầu ngành thuốc lá Việt Nam, bấp chấp những khó khăn trên nhiều khía cạnh như áp lực từ việc tăng thuế, cạnh tranh công cụ giá, thuốc lá nhập lậu…

* Giai đoạn 2020-2025: Vượt qua những khó khăn, thách thức chưa từng thấy trong lịch sử, Vinataba vươn ra biển lớn trong hành trình chinh phục những cột mốc đầy tự hào.

Năm 2021,2022,2023 liên tiếp là những năm khó khăn nhất trong lịch sử kể từ ngày khai lập, Vinataba vừa phải gồng mình ứng phó với đại dịch Covid-19, sản xuất ba tại chỗ trong thời gian dài để tránh đứt gãy chuỗi cung ứng, vừa phải đối mặt với mức biến động bất thường của giá cả nguyên phụ liệu; xuất nhập khẩu bị đình trệ, khủng hoảng kinh tế, căng thẳng địa chính trị thế giới. Với phương châm “biến nguy thành cơ”, biết tận dụng mọi nguồn lực, với những nỗ lực và ý chí phi thường, tinh thần thép: “còn một máy vẫn chạy, còn một người vẫn sản xuất”, tập thể lãnh đạo và cán bộ công nhân viên Vinataba đã ghi dấu ấn bằng một thời kỳ vang danh trong lịch sử hình thành và phát triển.

Củng cố thị trường tiêu thụ các sản phẩm mang thương hiệu của Công ty mẹ, tháng 9 năm 2023, TCT cho ra mắt sản phẩm đột phá mang tên Vinataba+ Demi 90 (Vina cộng), khẳng định Vị thế vượt trội, thiết kế bao kiểu dáng thanh lịch, hiện đại với những nguyên liệu tinh chọn cùng qui trình sản xuất tiên tiến. Sản phẩm bước đầu đã đem lại cho người tiêu dùng một trải nghiệm hút thuốc đột phá, mới mẻ và phù hợp xu thế.

Trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng gay gắt và sự trở lại ồ ạt của thuốc lá lậu, môi trường kinh doanh trong nước nhiều hạn chế, Lãnh đạo Tổng công ty đã có sự điều hành, và điều chỉnh phân vùng hợp lý, triển khai chiến lược giá hiệu quả. Các quả đấm thép của Vinataba – Công ty thuốc lá Sài gòn, Công ty Thuốc lá Thăng long đã giữ vững thị trường nội địa, từng bước chiếm lĩnh thuốc lá lậu với sản phẩm chất lượng vượt trội & giá bán hợp lý cùng danh mục sản phẩm đa dạng được hệ thống phân phối ủng hộ & đáp ứng đúng nhu cầu thay thế thuốc lá nhập lậu của người tiêu dùng.

Nếu năm 2023, Vinataba đã vượt qua những thử thách lớn nhất trong suốt 38 năm xây dựng và phát triển khi lần đầu tiên, lợi nhuận của Tổng công ty cán mốc tăng trưởng ấn tượng 29,4%, nộp ngân sách vượt 14.000 tỷ đồng, gấp gần hai lần số vốn điều lệ. Bước sang năm 2024, trong bối cảnh cạnh tranh khốc liệt, Vinataba tiếp tục vững vàng tiến bước tăng trưởng thị phần 2,5 điểm %, xuất khẩu đạt trên 300 triệu USD, nộp ngân sách hơn 15.500 tỷ đồng. Những kết quả này sẽ là sự tri ân đầy ý nghĩa, tôn vinh 4 thập kỉ hành trình xây dựng và phát triển ngôi nhà chung Vinataba.

Những thành tựu mà Vinataba đã và đang xây dựng trong hành trình 40 năm dựa trên nền tảng con người Vinataba, Văn hóa Vinataba, được trui rèn, được hun đúc trong suốt quá trình phát triển. Chúng ta tự hào có một đội ngũ gắn kết, dù ở vị trí nào đều đã cống hiến hết mình với tinh thần đoàn kết, trách nhiệm và sự kiên nhẫn, cần cù. Tinh thần ấy lan tỏa trong mọi hoạt động của Tổng công ty, là động lực sáng tạo, là cách Vinataba làm rõ nét bản sắc độc đáo của riêng mình, tạo ra giá trị gia tăng cho các đơn vị và toàn Tổng công ty.

CÁC DANH HIỆU CAO QUÝ

2001: Huân chương Độc lập hạng Ba

2002: Huân chương Lao động hạng Ba

2005: Huân chương Độc lập hạng Nhì

2007: Huân chương Lao động hạng Nhì

2010: Huân chương Hồ Chí Minh

2012: Huân chương Lao động hạng Nhất

2014: Huân chương Độc lập hạng Nhất